او علاوه بر تحصیل علوم مرسوم، به عبادت، ریاضت و هدایت مردم مشغول بود و طریقتی جدید در تصوف ایجاد نمود. سلسله نعمت اللهی پس از او به هند منتقل شد؛ اما با روی کار آمدن حکومت قاجار، سلسله نعمت‌اللهی به ایران بازگشت.
درباره مذهب شاه نعمت‌الله اختلاف است. عده‌ای تشیع او را قطعی می‌دانند و عده‌ای دیگر برای سنی بودن وی به شواهدی استناد کرده‌اند. مهم‌ترین اثر وی دیوان اشعاری است که مشتمل بر دوازده هزار بیت است. از او رساله و اشعاری درباره مهدی موعود به جای مانده است.
شاه نعمت‌الله به شهرهای مختلفی سفر کرد و ۲۵ سال آخر عمر خود را در ماهان از شهرهای کرمان گذراند و در همانجا از دنیا رفت.
سید امیر نورالدین نعمت‌الله بن میرعبدالله معروف به شاه نعمت‌الله ولی در چهاردم ربیع الاول سال ۷۳۱ق در حلب و طبق قولی در کوهبنان از شهرهای کرمان به دنیا آمد. برخی محققین، او را از نوادگان امام باقر(ع) دانسته‌اند.
وی به نقاط مختلفی چون عراق، حجاز، هرات، ماوراء النهر، شیراز و کرمان مسافرت کرد. او در مسافرتی که به مکه داشت، با شیخ عبدالله یافعی آشنا شد و به مدت هفت سال مبادی تصوف و عرفان را نزد او آموخت. شاه ولی هنگام سیر و سیاحت در اطراف کرمان، گذرش به منطقه خوش آب و هوای ماهان افتاد. در آنجا قصد اقامت کرد و ۲۵ سال آخر عمر خود را در آن دیار گذراند.
نعمت الله در سال ۸۳۴ق از دنیا رفت و در ماهان به خاک سپرده شد. به دستور احمد بهمنی، پادشاه دکن و از مریدان وی، در سال ۸۴۰ق گنبد و بارگاهی بر مزار او ساخته شد.
از او یک فرزند به نام سید خلیل‌الله باقی ماند. پس از درگذشت نعمت‌الله بنا به وصیت او، تنها فرزندش جانشین سلسله عرفانی او شد.جایگاه در شعر و عرفان
نعمت‌الله ولی عارف و شاعر قرن هشتم هجری است. وی در درجه اول عارفی بود که از شعر و غزل برای بیان مسائل تصوف و پرورش شاگردان استفاده می‌کرد.[۱۵] به اعتقاد ادوارد براون ایران‌شناس انگلیسی، نعمت‌الله بیشتر در تصوف و عرفان شهرت داشت تا شعر و شاعری. او به سبب پیروی از مکتب محی‌الدین عربی، به اصطلاحات خاص عرفان او کاملا مسلط بود و به کار بردن این اصطلاحات را در آثار خود امری عادی می‌دانست.
نعمت‌الله مانند دیگر شاعران قرن هشتم و نهم به غزل بیشتر توجه داشت و آن را برای بیان معانی عرفانی مناسب‌تر می‌دانست. سبک غزلیات شاه‌ولی منحصر به فرد بود اما در قصیده سرایی از سبک خاقانی تقلید می‌کرد.
به سبب ارتباط پادشاه دکن (بهمنشاهیان)؛ شهابالدین احمد اول با نعمت الله ولی، او نوه خود نورالله را به دکن فرستاد. حضور او و خانواده‌اش باعث محبوبیت نعمت‌الله و نوادگانش نزد حاکمان هندوستان، رواج سلسله نعمت‌اللهی و رونق شعر و ادب فارسی در آن دیار شد.
مذهب
در مذهب نعمت‌الله اختلاف است. افرادی مانند عبدالرزاق کرمانی، صنع‌الله نعمت‌اللهی و مستوفی بافقی تشیع نعمت‌الله را مسلّم می‌دانستند. در مقابل حمید فرزام معتقد است با اینکه او به امام علی(ع) و فرزندانش ارادت داشت؛ اما سنی مذهب بود. برای سنی بودن وی به موارد زیر استناد شده است:
- شاگردی شیخ عبدالله یافعی سنی مذهب به مدت هفت سال.
- سلسله مشایخ شاه ولی به تصریح خود وی به احمد غزالی و حسن بصری می‌رسد که تشیع آنها رد شده است.
- نعمت‌الله در رساله نسبت خرقه، از امام علی(ع) با لقب محیی السنة و الجماعة.» یاد کرده است.
- او در رساله مراتب الآلهیه از خلفای راشدین و همچنین از ابوحنیفه، مالک بن انس، محمد بن ادریس شافعی و احمد بن حنبل با احترام یاد کرده است.
- وجود اشعاری در دیوان او مانند:
|
سلسله نعمت‌اللهی
نعمت الله بنیانگذار سلسله نعمت‌اللهی است. او علاوه بر تحصیل علوم رسمی به ریاضت و عبادت و تعلیم و ارشاد مردم مشغول بود و در هرجا که اقامت داشت، به این امر توجه می‌نمود و طرز تفکر او موجب شد که در اندک زمانی مشهور شود و صوفیان و سالکان طریقت دور او جمع شوند. او در تصوف طریقتی جدید ایجاد کرد و پیروان سایر طریقت‌ها را تحت تاثیر خود قرار داد.
پس از ولی، تنها فرزندش سید خلیل‌الله راه پدر را ادامه داد. سید خلیل‌الله پس از مدتی اقامت در خانقاه ماهان، به دکن رفت و در همانجا درگذشت. اخلاف و پیروان نعمت‌الله، بعد از او به هند رفتند و سلسله نعمت‌اللهی را در آن دیار گسترش دادند.
از اوایل قرن سیزدهم، پس از به وجود آمدن حکومت قاجار مشایخ سلسله نعمت‌اللهی تدریجا از هندوستان به ایران رفتند و این طریقه تصوف را در ایران گسترش دادند. پس از آن سلسله‌های دیگری شکل گرفت که همه از پیروان طریقه نعمت‌اللهی بودند. معروف‌ترین این سلسله‌ها عبارتند از:
- کوثریه
- اخوّت (صفی علیشاهیه)
- گنابادیه
- شمسیه
- مونس علیشاهیه
مهدی در کلام شاه نعمت‌الله
شاه نعمت‌الله ولی در اشعار و آثار خود به ظهور مهدی موعود و شخصیت او توجه داشت. او با تکیه بر روایات اهل سنت رساله‌ای با عنوان مهدیه» درباره ظهور مهدی نوشته است. همچنین از قصیده‌های معروف شاه ولی، قصیده‌ای طولانی درباره علایم ظهور است که با این بیت شروع میشود:
|
او غیر از قصیده مزبور، در اشعار و آثار دیگر خود نیز از مهدی و نشانه‌های ظهور او یاد کرده است. از جمله:
|
پیشگویی‌های شاه نعمت‌الله
ادوارد براون معتقد است که غالب ایرانی‌ها از این‌گونه اشعار که مشتمل بر غیب‌گویی و اشاره به حوادث آینده هستند، به نفع خود استفاده کرده‌اند. مثلا بابیه بر این باور بودند که سال ظهور باب در اشعار شاه ولی ذکر شده است.
آثار
مهم‌ترین اثر شاه نعمت‌الله دیوان اشعار اوست که مشتمل بر دوازده هزار بیت از قصیده‌ها، غزل‌ها، مثنوی‌ها و رباعیات است. قدیمی‌ترین نسخه خطی دیوان شاه نعمت‌الله در کتابخانه آستان قدس رضوی نگهداری میشود. این کتاب بارها در تهران و کرمان چاپ شده است.
برخی دیگر از آثار شاه ولی عبارت است از:
- منظومة فی تحقیق الایمان
- رساله نصایح منظومه
- ارواح شاه نعمت‌الله
- خوابنامه
- رساله شرح فصّ الاول من فصوص الحکم
- رساله برزخیه
- رساله مکاشفات
- رساله منشآت
- رساله نفسیه (معرفت نفس)
- رساله مهدیه
مطالعه بیشتر
- کتاب تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت‌الله ولی» تالیف دکتر حمید فرزام، به صورت مبسوط و مفصل به شرح زندگی و آثار شاه نعمت‌الله پرداخته است. این کتاب توسط انتشارات سروش و به همت مرکز کرمان‌شناسی چاپ شده است. عمده مطالب این مقاله، از کتاب مزبور گرفته شده است.
پانویس
- فرزام، تحقیق در احوال شاه نعمت‌الله، ۱۳۷۹ش، ص۳۵۰-۳۵۵.
یادداشت‌ها
- در نسخه‌های جدید سنی» به مستی» تحریف شده است. ولی در دیوان نعمت‌الله ولی چاپ سنگی کرمان، چاپ ۱۳۳۷ق، به واژه سنی آمده است. (فرزام، تحقیق در احوال شاه نعمت‌الله، ۱۳۷۹ش، ص۵۹۲، پاورقی سوم.)
منابع
- براون، ادوارد گرانویل، از سعدی تا جامی، ترجمه علی‌اصغر حکمت، تهران، بی‌نا، چاپ دوم، ۱۳۳۹ش.
- زرین کوب، عبدالحسین، ارزش میراث صوفیه، تهران، انتشارات آریا، ۱۳۴۴ش.
- شاه نعمت‌الله ولی، دیوان اشعار، به تصحیح سید ابوالقاسم وفی‌علیشاه سیرجانی، کرمان، طبع سنگی، ۱۳۳۷ق.
- طباطبا، سیدعلیبنعزیزالله، برهان مآثر، به کوشش سیدهاشمی، دکن، جامعه دهلی، ۱۳۵۵ق.
- فرشته، محمدقاسمبنهندوشاه، تاریخ، لکهنو، نولکشور، ۱۲۸۱ق.
- فرزام، حمید، تحقیق در احوال و نقد آثار و افکار شاه نعمت‌الله ولی، تهران، انتشارات سروش، چاپ دوم، ۱۳۷۹ش.
- مستوفی بافقی، محمد مفید، جامع مفیدی، به کوشش ایرج افشار، تهران، کتابفروشی اسدی، ۱۳۴۰ش.
- نعمت‌اللهی، معصومعلی، طرائق الحقائق، تهران، بی‌نا، ۱۳۱۹ق.
- هندوشاه استر آبادی، محمد قاسم، تاریخ فرشته، هند، بی‌نا، ۱۲۸۱ق.
- Rieu, Catalogue of the Persian Manuscripts in the British Museum, vol II, Oxford, 1966.
تصاویر/ پوشش مهاجران ۱۰۰ سال پیش
شاه ,تحقیق ,احوال ,فرزام، ,نعمت‌الله، ,۱۳۷۹ش، ,در احوال ,تحقیق در ,احوال شاه ,فرزام، تحقیق ,نعمت‌الله، ۱۳۷۹ش، ,ارزش میراث صوفیه، ,جامع مفیدی، ۱۳۴۰ش، ,میراث صوفیه، ۱۳۴۴ش، ,طرائق الحقائق، ۱۳۱۹ق،
درباره این سایت